MATERIA MEDICA UIT 1800
Bijzonder hoogleraar Tinde van Andel publiceerde recent een artikel over een zeldzame handgeschreven materia medica uit 1800 dat in het bezit is van de Artis Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Het manuscript bestaat uit een hoofdstuk over producten van plantaardige oorsprong, getiteld Corpora ex Regno Vegetabili (Ligchaamen uijt het Planten Rijk) en een hoofdstuk over producten van dierlijke oorsprong, Corpora ex Regno Animali (Ligchaamen uijt het Dieren Rijk). Tot op heden is niet bekend wie de auteur was van het manuscript met daarin 273 beschrijvingen van plantaardige geneesmiddelen.
EEN ZELDZAME MATERIA MEDICA
Rond 1800 was Amsterdam een handelsknooppunt voor materia medica van Nederlandse, Europese en exotische oorsprong. Dit leidde er tevens toe dat er ook veel handelaren in plantaardige geneesmiddelen actief waren. Waar artsen en apothekers hun training kregen via de botanische tuinen in Amsterdam en Leiden, is het niet volledig duidelijk waar handelaren hun plantenkennis vandaan haalden. Niet-academische materia medica, zoals het Corpora ex Regno Vegetabili/Animali, kunnen hier mogelijk meer informatie over geven.
Het manuscript van de onbekende auteur bevat Nederlandse beschrijvingen van 273 planten. Naast de beschrijvingen van de planten zijn 136 met de hand ingekleurde illustraties gelijmd of gestikt. Deze zijn op één na allemaal uitgesneden uit een Nederlandse editie van Fuchs originele Latijnse kruiden uit 1542, getiteld: ‘Den nieuwen herbarius, dat is, dboeck vanden cruyden’. Analyse van Van Andel en haar team laat echter zien dat opvallend genoeg maar 69% van deze afbeeldingen overeenkomt met de juist soort.
De materia medica bevat gedetailleerde beschrijvingen van groeiplaatsen, bloeiseizoen, herkomst en kwaliteit van de geneesmiddelen, inclusief methoden om vervalsing op te sporen. De auteur beschreef vooral de humorale eigenschappen van de planten.
De uitgebreide kennis van de onbekende auteur over handelsnamen, kwaliteit en oorsprong en zijn afzien van het gebruik van literatuurreferenties suggereert dat hij een handelaar had kunnen zijn of een tussenpersoon tussen kruidenkwekers, overzeese handelaren en apothekers. Het manuscript biedt een uniek inzicht in de wereldhandel in geneesmiddelen en de circulatie van kennis in niet-academische kringen rond 1800.
De hoofdstukken uit de materia medica uit 1800 zijn volledig gedigitaliseerd en kunt u hier inzien: materia medica 1800.
Hier vindt u de volledige Engelstalige publicatie van professor Van Andel.
Door: Cindy de Waard.
Referentie
Swart, I., Beumer, M., Klein, W., & van Andel, T. (2019). Bodies of the plant and Animal Kingdom: An illustrated manuscript on materia medica in the Netherlands (ca. 1800). Journal of ethnopharmacology, 237, 236-244. https://doi.org/10.1016/j.jep.2019.03.051
