/

Tedje van Asseldonk is bioloog, fytotherapie-docent, kruidenteler, lid van de redactie van dit tijdschrift en was van 1999- 2015 hoofd van het NVF-bureau. Zij schrijft deze columns op persoonlijke titel. Reacties naar: asseldonk@ethobotany.nl.

RESISTENTE SCHIMMELS

Bij de bestrijding van antibioticaresistentie wordt vaak terecht aan kruiden gedacht. Er zijn inmiddels gelukkig overal ter wereld – alhoewel amper in Nederland – studies gaande om kruidenpreparaten te identificeren die biofilms*, MRSA (meticillineresistente Staphylococcus aureus) of multiresistente bacteriën aan kunnen pakken. Maar er is nog niet veel gedaan aan de resistentie tegen fungiciden (bestrijdingsmiddelen specifiek tegen schimmels), iets wat evengoed een probleem is geworden. Dit speelt vooral bij patiënten die een verzwakt immuunsysteem hebben, zoals bij hiv, diabetes of tbc, of na bestraling, chemotherapie of transplantaties.

In oktober 2022 publiceerde de WHO drie lijsten met schimmels die een probleem vormen van kritieke, hoge of middelgrote prioriteit [1]. Kritiek zijn Aspergillus fumigatus, Candida albicans, Candida auris en Cryptococcus neoformans. Het Aspergillus-probleem is door de ongebreidelde toepassing van bestrijdingsmiddelen in de agrarische sector inmiddels acuut geworden. Veel gewassen zijn zonder fungiciden economisch niet meer rendabel te telen; althans volgens reguliere telers.

Nu zijn er fungiciden in de landbouw toegelaten die weliswaar niet exact hetzelfde zijn als die in ziekenhuizen gebruikt worden bij hardnekkige schimmel­infecties, maar die wel behoren tot dezelfde groep van chemische verbindingen: de azolen. En wat blijkt nu: veel patiënten dragen resistente schimmels bij zich en hun infecties zijn vaak onbehandelbaar geworden. De oorzaak hiervan is kruisresistentie: schimmels die resistent voor de azolen uit de tuinbouw zijn geworden, blijken nu ook resistent voor de in ziekenhuizen gebruikte azolen [2]. Een nieuw medicijn dat voor humaan gebruik nog in de testfase zit, blijkt inmiddels ook al als bestrijdingsmiddel in de handel te zijn [3]. Dat dit levensbedreigende situaties kan opleveren, is in Nederland al heel lang bekend. Met name de schimmel Aspergillus fumigatus, die zich in de longen kan nestelen, is steeds lastiger te behandelen. COVID-19-patiënten op de IC kunnen hierdoor bijvoorbeeld extra gevaar lopen. Artsen van het Radboud­UMC (Nijmegen) trekken hierover al jaren aan de bel [4]. Hotspots voor deze resistentie blijken compostbedrijven [2]. Schokkend was de uitzending van EenVandaag op 30 november 2022 over deze gevaren, waarbij minister Kuipers vertelde dat hij geen actie onderneemt omdat ook de voedselzekerheid en -veiligheid gewaarborgd dienen te blijven [3].

Kunnen natuurproducten iets betekenen bij de behandeling van schimmelinfecties? Ik denk het wel. Eerder publiceerden we reeds over een mogelijke aanpak van Candida-soorten met bepaalde etherische oliën [5]. Ook over bestrijding van Aspergillus fumigatus zijn publicaties beschikbaar, al zijn de gevonden MIC-waarden** van de onderzochte extracten vaak niet laag genoeg om al direct aan toepasbaarheid te denken [6-9]. Voor al deze zaken dienen zeer snel onderzoeksgelden beschikbaar te komen. Het gebruik van fungiciden in de landbouw, die veel lijken op die in de geneeskunde, moet snel verboden worden. Ook bij natuurproducten moet hierop worden gelet.

Zijn schimmels dan enkel plaaggeesten en moeten ze zoveel mogelijk uitgeroeid worden? Nee, juist de laatste tijd is er steeds meer belangstelling voor hun rol in landbouw-ecosystemen, alsook voor de potentiële rol van paddenstoelen in de geneeskunde. Maar daarover een volgende keer meer.

*Een biofilm is een laag van micro-organismen, vastgehecht aan een oppervlak, die lastig bereikbaar is voor antibiotica omdat ze omgeven wordt door een zelfgeproduceerde slijmlaag.
**Minimum Inhibitory Concentration: de laagste concentratie van een antibioticum die de bacteriegroei onderdrukt.

REFERENTIES | [1] WHO 2022. WHO fungal priority pathogens list to guide research, development and public health action. Geneva: World Health Organization [Online]. Geraadpleegd: 16-12-2022. [2] RIVM dec 2017. Via: rivm.nl/nieuws/resistente-aspergillus-schimmels-bij-bedrijfsmatige-compostering / CLM dec 2021. Via: clm.nl/nieuws/azolenresistente-schimmel-aspergillus-fumigatus-aanwezig-in-diverse-afvalhopen. Geraadpleegd: 16-12-2022. [3] Een vandaag, 30/11/2022. Geraadpleegd: 16-12-2022. [4] Van der Linden JWM. et al. Clinical implications of azole-resistance in Aspergillus fumigatus, the Netherlands, 2007-2009. Emerg Infect Dis. 2011;17(10):1846-1854. [5] Asseldonk T van. Kwaliteit en veiligheid van etherische olie. Een gesprek met Adam Feyaerts. Ned Tijds Fytoth. 2021;(34)2:13-15. [6]. Tan LF. et al. Plant as an alternative source of antifungals against Aspergillus infections: A review. Plants (Basel). 2022;11(22):3009. [7] Aldholmi M. et al. A decade of antifungal leads from natural products: 2010-2019. Pharmaceuticals (Basel). 2019;12(4):182. [8] Tseung K. & Zao J. Update on the fungal biofilm drug resistance and its alternative treatment. J Biosci Med. 2016;4(5):37-47. [9] Correa-Royero J. et al. In vitro antifungal activity and cytotoxic effect of essential oils and extracts of medicinal and aromatic plants against Candida krusei and Aspergillus fumigatus. Rev Bras Farmacogn. 2010;20(5):734.