FYTOTHERAPIE BIJ NIERSCHADE DOOR DIABETES

Uit: Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2021 nr. 4

TEDJE VAN ASSELDONK | Diabetische nierschade (DN) treedt op bij 20-40% van de diabetespatiënten. Het is een ernstige complicatie die tot een aanzienlijke ziektelast kan leiden. De behandeling richt zich op het afremmen van de progressie in de afname van de nierfunctie. Oxidatieve schade in de kleine niervaten die door vrije radicalen wordt veroorzaakt, speelt bij het ontwikkelen van nierschade een belangrijke rol. Plantaardige voedings- en geneesmiddelen hebben vaak hoge antioxidantwaardes en komen daarom veelvuldig terug in wetenschappelijke artikelen die de therapiemogelijkheden van DN verkennen. In Aziatische ziekenhuizen wordt van oudsher veel met kruiden gewerkt, ook bij DN. De laatste jaren is het onderzoek met kruiden uit de traditionele Chinese geneeswijze of -middelen (TCG) in een versnelling gekomen; in China, maar ook in westerse ziekenhuizen.

Een overzichtsartikel uit 2016 over effecten van TCG-kruiden bij DN besprak het onderzoek van de tien voorafgaande jaren. Er werden 25 complexen (uit meerdere planten bestaande formules) beschreven van twee tot elf kruiden, met soms ook dierlijke bestanddelen, waarbij farmacologisch onderzoek beschikbaar was. Deze complexen worden met afkortingen van Chinese woorden aangeduid. Voorbeelden zijn ZHM: een combinatie van Sargassum sp. en Rheum sp.; TXL: met onder meer schorpioen, kever, bloedzuiger en enkele planten; en TSF dat verderop nog aan bod komt. Vaak bevatten deze complexen de wortels van Astragalus membranaceus, Rheum palmatum, Rehmannia glutinosa, Salvia miltiorrhiza en Scutellaria baicalensis.

Het farmacologisch onderzoek test naast het totale kruidencomplex ook vaak de bereiding van een enkele plant of een van de karakteristieke inhoudsstoffen om meer inzicht in het werkingsmechanisme van de complexen te krijgen. Het overzicht beschrijft dertig monomeren waarnaar relevant onderzoek gedaan is, zoals berberine, ginkgobladextract, astragaluswortel, curcumin, Lycium barbarum-polysacharide en Houttuynia-extract. De conclusie was dat er goed onderbouwd, klinisch onderzoek gedaan moet worden naar al deze middelen die in de klinische praktijk in China vaak gebruikt worden [1].

COMPLEXEN OF MONOMEREN?

In de TCG-praktijk schrijven artsen complexe formules voor bij patiëntspecifieke indicaties. Er wordt een syndroom (symptomencomplex) gedefinieerd, waarvan DN onderdeel uitmaakt. De gebruikte modelsystemen focussen naar westers model vaak op algemene symptomen van DN, bijvoorbeeld schade aan specifieke niercellen (podocyten) en proteïnurie. De patiëntspecifieke differentiatie naar syndromen kan hierbij dus niet betrokken worden.

Het British Medical Journal publiceerde in 2019 een systematische meta-analyse van het onderzoek naar TCG bij DN [2]. Men zocht naar gerandomiseerde gecontroleerde klinische studies (RCT’s) die orale toediening van TCM-producten voor DN evalueerden, met als uitkomstmaten: albuminurie/proteïnurie, nierfunctie, progressie naar nierfalen en overlijden. Verder keek men onder meer naar bijwerkingen en levenskwaliteit. Er werden twintig studies meegenomen in deze evaluatie. In deze studies leek wel verbetering op te treden bij de diverse parameters, maar het bewijs blijft zwak door onder andere de methodologische kwaliteit en de heterogeniteit in de uitkomstmaten. Andere beperkingen van de studies lagen volgens de auteurs in de complexiteit van de gebruikte formules. De conclusie was dat de combinatie TCM met reguliere renineremmers veelbelovend lijkt voor het verbeteren van de nierfunctie en het verminderen van albuminurie en proteïnurie. Geconstateerde bijwerkingen waren gering. Meer en beter opgezette RCT’s werden dringend aanbevolen [2].

In 2020/21 besteedde het tijdschrift Frontiers in Pharmacology met 37 artikelen ruim aandacht aan het thema Applications of Herbal Medicine to Control Chronic Kidney Disease. De publicaties gaan voor een groot deel over de mogelijke werkingsmechanismen van diverse TCG-bereidingen, die doorgaans in experimentele farmacologische studies met knaagdieren zijn vastgesteld.

Zhao et al. bespreken de TCM-producten die bij de therapie van chronisch nierlijden worden ingezet. Van veel daarvan werden antioxidatieve, ontstekingsremmende, anti-apoptose, autofagieregulerende en antifibrotische eigenschappen aangetoond. De stoffen die al deze eigenschappen het duidelijkst bezitten zijn astragaloside (uit Astragalus spp.) en tripterygium-glycosides (uit Tripterygium wilfordi). In enkele studies bleken de TCM-producten vooral werkzaam te zijn via hun effect op de samenstelling van de darmflora. Het gebrek aan goed opgezette klinische studies en de serieuze problemen met de kwaliteit en veiligheid van sommige TCM-producten in de handel zijn er de oorzaak van dat het nog niet tot wereldwijde toepassing van mogelijk veelbelovende TCM-producten is gekomen [3].

BERBERINE

Bij het ontstaan en de ontwikkeling van DN spelen verstoringen van het vetmetabolisme en de energiehuishouding van de mitochondriën een belangrijke rol.

Berberine, met name uit de wortels van Coptis chinensis, wordt al lang gebruikt in de TCG. Het zou bij diabetici het vet- en suikermetabolisme reguleren, de insulinegevoeligheid verhogen en oxidatieschade voorkomen. Een ziekenhuis in Wuhan deed hiernaar onderzoek in weefselkweken, bij lichaamsmateriaal van patiënten en bij ratten. Hierbij werd vastgesteld dat berberine de glomerulosclerose (littekenachtig weefsel in de nierfilters), het verstoorde energiemetabolisme en schade aan de podocyten kan tegengaan. De onderzoekers stelden met metabolomics-technieken vast dat er minder vet accumuleerde in het nierweefsel, dat de overproductie van zuurstofradicalen daalde en dat de vetzuuroxidatie steeg. Onder meer hierdoor hadden de mitochondriën meer energie ter beschikking en werd schade verminderd [4].

KRUIDENFORMULES

Er wordt veel onderzoek gedaan naar TCG-formules die in de praktijk succesvol zijn gebleken. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

De Tangshen-formule (TSF). Deze bestaat uit zeven kruiden: Astragalus membranaceus-wortel, Euonymus alatus-twijgen; Rehmannia glutinosa-wortel; Citrus aurantium-schil, Cornus officinalis-bessen; Rheum palmatum-wortel en Panax notoginseng-wortel. Deze formule wordt succesvol gebruikt bij DN. Onderzoek liet zien dat bij het gebruik ervan het afsterven van niercellen en de proteïnurie vermindert [5].

De formule YJHD. Onderzoek met ratten liet zien dat het specifieke decoct van de planten Astragalus mongholicus, Pueraria montana, Scutellaria baicalensis, Coptis chinensis, Sparganium stoloniferum, Curcuma longa en Morus alba de autofagie van beschadigde niercellen stimuleert en schade aan de podocyten afremt. Daarom lijkt het belangrijk om dit middel in een vroeg stadium in te zetten [6].

De formule BSHX, die bestaat uit elf grondstoffen: Psoraleae fructus, Eucommia cortex, Lycii fructus, Cistanches herba, Rehmanniae radix praeparata, Cuscutae semen, Corni fructus, Angelica sinensis radix, Angelicae pubescentis radix, Carthami flos en Myrrh. Vetgemeste en met streptozine diabetisch gemaakte muizen kregen als medicijn Bu-Shen-Huo-Xue Decoction (BSHXD) of placebo toegediend. Verschillende diabetes- en DN-parameters bleken verbeterd te zijn. Er werden in deze formule 67 inhoudsstoffen geïdentificeerd, waaronder waarschijnlijk zo’n 20 farmacologisch actieve [7].

Discussie

Het lijkt steeds duidelijker dat China wereldwijd voorop loopt in het onderzoek naar plantaardige geneesmiddelen en de werkzame stoffen daarin. Hierdoor stijgt de betekenis en positie van China in de markt voor fytotherapeutica en natuurproducten, mede door recente verbeteringen in de kwaliteitscontroles.

Chinese onderzoeksinstituten en ziekenhuizen richten zich bij het onderzoek van kruidenformules, doorgaans met westerse methodiek, steeds vaker (ook) op geïsoleerde inhoudsstoffen. Dit roept de vraag op wat de meeste toekomst heeft in de DN-therapie: de klassieke TCG-formules met hun bijbehorende syndroomindicaties, of de geïsoleerde inhoudsstoffen die puur op basis van westerse diagnostiek worden ingezet. Indien RCT’s worden gedaan met de klassieke formules, waarbij in de studie-opzet ook met de Chinese diagnose rekening kan worden gehouden, dan zouden deze een unieke kans kunnen bieden om het beste van twee systemen te combineren.

AUTEURSGEGEVENS | Tedje van Asseldonk is bioloog, fytotherapiedocent, kruidenteler, lid van de redactie van dit tijdschrift en was van 1999- 2015 hoofd van het NVF-bureau. Reacties naar: asseldonk@ethobotany.nl

REFERENTIES | [1] Sun GD. et al. Review of herbal traditional Chinese medicine for the treatment of diabetic nephropathy. J Diabetes Res. 2016; 2016:5749857. [2] Zhang L. et al. Chinese herbal medicine for diabetic kidney disease: a systematic review and meta-analysis of randomised placebo-controlled trials. BMJ Open. 2019;9:e025653.[3] Zhao M. et al. Mechanisms and efficacy of Chinese herbal medicines in chronic kidney disease. Front Pharmacol. 2021;11:619201. [4] Qin X. et al. Berberine protects against diabetic kidney disease via promoting PGC-1α-regulated mitochondrial energy homeostasis. Br J Pharmacol. 2020;177(16):3646-3661. [5] Li N. et al. Tangshen formula attenuates diabetic kidney injury by imparting anti-pyroptotic effects via the TXNIP-NLRP3-GSDMD axis. Front Pharmacol. 2021;11:623489. [6] Xuan C. Yiqi Jiedu Huayu decoction alleviates renal injury in rats with diabetic nephropathy by promoting autophagy. Front Pharmacol. 2021;12:624404. [7] Wang W. et al. Bu-Shen-Huo-Xue decoction ameliorates diabetic nephropathy by inhibiting Rac1/PAK1/p38MAPK signalling pathway in high-fat diet/streptozotocin-induced diabetic mice. Front Pharmacol. 2020;11:587663.