WIE PAST ER OP DE NEDERLANDSE ERFENIS?
Wereldwijd groeit het besef dat door het verdwijnen van volkskennis over kruiden een belangrijke bron voor toekomstige gezondheidsbevordering wordt afgesneden. Wereldwijd, behalve in Nederland. En wat een gemiste kans is dat, wanneer je ziet dat dit heel anders gaat in het buitenland. Laten we het Verenigd Koninkrijk (VK) en Ierland als voorbeeld nemen, al zijn er meer landen mee bezig [2].
In het VK verenigde eind vorige eeuw een groep wetenschappers van onder meer Kew Gardens zich in de werkgroep Ethnomedica. Zij startten in 1999 met het citizen science-project Remembered Remedies, samen met de beroepsvereniging National Institution of Medical Herbalists. Het doel was om zoveel mogelijk oude kruidenfamilierecepten van mensen te documenteren voordat deze niet meer te achterhalen waren. Hierbij werden de modernste werkmethodes in de antropologie gebruikt, zoals diepte-interviews en participerend en onbevooroordeeld observeren. Er werden ruim veertig vrijwilligers als interviewers getraind en het leverde een schat aan ervaringen op [3]. Veel volkskruidenremedies uit het VK en Ierland zijn samengebracht in een naslagwerk [4]. Voor het Ierse deel werd materiaal gebruikt van de Folklore-afdeling van een universiteit in Dublin. Deze organiseerde al in de jaren dertig van de vorige eeuw volksgeneeskundeprojecten op lagere scholen. Dat leverde honderdduizenden pagina’s geschriftjes op die allemaal digitaal toegankelijk zijn gemaakt.* De Schotse remedies uit Remembered Remedies kregen een eigen naslagwerk [5].
Eveneens in het VK is sinds 2009 het Herbal History Research Network actief, met daarin diverse universitaire docenten, historici en fytotherapeuten.** In 2021 wijdde het netwerk een digitaal congres aan vroegmiddeleeuwse kruidenmiddelen voor hoest en longziektes. Er kwamen bijzondere recepten langs, en voor een betere interpretatie werd er gepleit voor meer samenwerking tussen linguïsten en fytotherapeuten. Deze wetenschappers documenteren de rijkdom aan inzichten en ervaringen van volksculturen uit het verleden en proberen hierbij respectvol en onbevooroordeeld te zijn [6].
Nu ‘zelfmanagement’ meer en meer een centrale plek krijgt in het beleid van de gezondheidszorg zou het volksgebruik van kruiden heel goed passen in het beoogde ‘juiste zorg op de juiste plek’- model. Kruiden kunnen een belangrijke rol spelen als een weinig invasieve vorm van zelfzorg in een stepped care-model, mits de hierbij behorende juiste informatie goed toegankelijk is. Net als in andere landen is er in Nederland een bloeiende volkscultuur van kruidengebruik, maar de academische wereld buiten het IEZ [7] toont hier tot nog toe maar weinig belangstelling voor. Antropologen bezoeken liever verre landen. Het Meertens Instituut bestudeert de Nederlandse volkscultuur, maar niemand houdt zich er specifiek met kruiden bezig. Wel zijn een groot aantal volksnamen van planten verzameld in de database PLAND.*** Ook omvat Meertens’ database met volksverhalen een paar honderd verhalen over volksremedies; een aantal hiervan gaat over kruiden.
De erfenis van de Nederlandse kruidenkennis wordt nu hoofdzakelijk behartigd door enkele bejaarde vrijwilligers (mijzelf incluis). Hun websites**** trekken dagelijks veel in kruiden geïnteresseerde bezoekers. Als zij er niet meer zijn, wie zal dan deze erfenis respectvol behoeden?
* Via de website van de afdeling Irish Folklore van University College Dublin: www.duchas.ie ** Te bereiken via: www.herbalhistory.org. *** Deze database is te raadplegen via: meertens.knaw.nl/pland Qua volksremedies is er binnen de sectie Volksverhalen een categorie Volksgeneeskunde opgenomen. (verhalenbank.nl/solr-search?q=volksgeneeskunde). **** Bijvoorbeeld: albertluttikhuis.nl en plantaardigheden.nl
REFRENTIES | [1] Cámara-Leret R, Jordi Bascompte J. Language extinction triggers the loss of unique medicinal knowledge. PNAS 2021;118(24):e2103683118. [2] Van Asseldonk T. Nieuw licht op Europese fytotherapeutische tradities. Ned Tijds Fytoth. 2019;3:31-32. [3] Wahlberg A. Rescuing Folk Remedies – Ethno-knowledge and the Re-invention of Indigenous Herbal Medicine in Britain. Hoofdstuk 6 uit R. Moore & S. McClean (Eds.), Folk Healing and Health Care Practices in Britain and Ireland: Stethoscopes, Wands or Crystals? (pp. 121-140). Oxford: Berghahn Books; 2010. [4] Allen DE, Hatfield G. Medicinal plants in Folk Tradition. An Ethnobotany of Britain & Ireland. Cambridge: Timber Press; 2004. [5] Barker A. Remembered Remedies: Traditional Scottish Plant Lore. Edinburgh: Birlin Ltd.; 2011. [6] Ford CJ. Researching ethnobotany in the archives: Authority and silences in the stories of Native and African American medicines. Via: herbalhistory.org/home/researching-ethnobotany-in-the-archives-authority-and-silences-in-the-stories-of-native-and-african-american-medicines; geraadpleegd: 30-11-2021.[7] Van Asseldonk T. Traditional and modern herbalism in the Netherlands. Research Report presented as a short paper at the ethnobotany conference in Antigua, Guatemala, 2001. IEZ, Beek. Via: ethnobotany.nl/wp-content/uploads/2017/03/EB-Ass-Traditional-and-modern-herbalism-2001-allpict.pdf; geraadpleegd: 30-11-2021.
