MEDITERRAAN DIEET: EEN KWESTIE VAN LEEFSTIJL?
In wetenschappelijke artikelen over veroudering kom je vaak het mediterraan dieet tegen. Dit veel onderzochte dieet heeft beschermende effecten tegen hart- en vaatziektes en beroertes. Het is gebaseerd op het dagmenu uit 1975 onder populaties die gezond oud worden, zoals bijvoorbeeld op Sardinië. Dit dieet omvat veel olijfolie, groenten, fruit, noten, peulvruchten, vis en volkorenproducten, maar weinig zuivel en vlees [1,2,3].
Recentelijk hebben Japanse onderzoekers via een puntensysteem aan 130 landen een Mediterraan Dieet Score (MDS) tussen 0 en 9 toegekend. Vervolgens werden levensverwachting (LE) en extra gezonde levensjaren (HALE) in deze landen gerelateerd aan de MDS [2], waarbij werd gekeken naar de veranderingen in de periode 2009-2019. Na correctie voor covariabelen zoals het aantal rokers, fysieke activiteit, overgewicht, opleidings- en welvaartsniveau, leeftijdsopbouw, religies en luchtvervuiling bleef er een sterke correlatie tussen MDS en zowel LE als HALE bestaan. Het sterkst was de invloed op de HALE. Maar correlatie hoeft niet altijd oorzakelijk te zijn. Dat er mogelijk nog meer speelt, blijkt uit de top tien van deze 130 landen. Japan en Zwitserland waren de landen met de hoogste LE- en HALE-scores; toch hadden deze landen slechts een MDS van rond de 4, net als Griekenland en Italië, terwijl het land met de hoogste MDS merkwaardig genoeg niet aan de Middellandse Zee lag, maar in Afrika (Angola scoorde namelijk een MDS van 8). [2]
Een paar praktische kanttekeningen: in Italië zie ik dat er veel ambachtelijke kaas wordt gegeten; brood en pasta zijn doorgaans wit, niet volkoren. Noten kan vrijwel niemand betalen. Ik begrijp daarom de lage(re) MDS voor Italië. Maar los daarvan denk ik dat het niet alleen gaat om wat, maar ook om hoe men eet. Er worden hier tussen de middag niet even snel wat boterhammen naar binnen gewerkt. Ik bezocht eens een congres in Italië en we moesten door een aardbeving verhuizen naar een andere locatie, met een kantine die niet met versproducten was voorbereid op een lunch. Niettemin, er lag voedsel, dus alle buitenlanders kozen iets te eten uit. Mijn Italiaanse collega’s hadden plotseling geen honger meer. Ik heb deze houding vaker gezien: geen goede kwaliteit? Dan liever niets. Processed food zie je relatief weinig in Italië; juist de verse, eenvoudig bereide gerechten worden gewaardeerd. Onlangs vertrok een grote Amerikaanse pizzaketen wegens gebrek aan klanten onverrichterzake weer uit Italië. Ontbijt bestaat hier vaak slechts uit een kop koffie (intermittent fasting?), maar de lunch is een moment van urenlange ongestoorde rust. Maar deze leefstijl verdwijnt meer en meer en dat is jammer.
Een jaar of tien geleden vroeg ik professor Pieroni, farmacognost en etnobotanicus aan de Italiaanse Universiteit voor Gastronomische Wetenschappen, naar het geheim van het mediterrane dieet [4]. Hij benadrukte de context daarvan: dat oma’s veel tijd besteedden aan het klaarmaken van eten voor de hele familie, met veel ingrediënten die ze zelf samen in de moestuin teelden of in het wild verzamelden. Helaas lijkt dit verleden tijd, ook toen al. En nu betalen we inmiddels met obesitas en dementie de tol voor allerlei gemaksvoedsel [5,6].
Wat nu te doen om Nederlanders gezond oud(er) te laten worden? Vaak denk ik dat we hier heel andere dan enkel de moleculair/biologisch georiënteerde disciplines bij nodig zullen hebben.
REFERENTIES | [1] Martinez-Gonzalez MA & Martin-Calvo N. Mediterranean diet and life expectancy; beyond olive oil, fruits, and vegetables. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2016;19(6):401-407. [2] Sezaki A. et al. Association between the Mediterranean Diet Score and Healthy Life Expectancy: A global comparative study. J Nutr Health Aging. 2022;26(6):621-627. [3] Dominguez LJ. et al. Impact of Mediterranean Diet on chronic non-communicable diseases and longevity. Nutrients. 2021;13(6):2028. [4] Van Asseldonk AGM. Farmacie, etnobotanie en gastronomische wetenschappen – een interview met Andrea Pieroni. Ned Tijd Fytoth. 2012;25(2):8-11. [5] Hall KD. Ultra-processed diets cause excess calorie intake and weight gain: An inpatient randomized controlled trial of ad libitum food intake. Cell Metab. 2019;30(1):67-77. [6] Li H. Association of ultraprocessed food consumption with risk of dementia – A prospective cohort. Neurology. 2022;10.1212/WNL.0000000000200871.
