VIJFENTWINTIG JAAR ONDERZOEK NAAR PSYCHEDELICA: AYAHUASCA EN PSILOCYBINE

Uit: Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2016 nr. 2

MAAIKE VAN KREGTEN | Psychedelica zoals ayahuasca en psilocybine hebben een lange geschiedenis van ritueel gebruik in Latijns-Amerika. In de afgelopen decennia zijn deze middelen in ook Europa bekend geworden, voornamelijk voor recreatief gebruik. Daarnaast lijken de middelen een therapeutische potentie te hebben. Dit komt tot uiting doordat er verschillende mensen op internet verslag doen van zelfmedicatie of professioneel begeleide therapie hiermee. Dos Santos et al. [1] hebben een review geschreven over vijfentwintig jaar onderzoek naar de antidepressieve, anxiolytische en anti-addictieve effecten van ayahuasca, psilocybine en LSD. In dit artikel wordt dit onderzoek samengevat en ligt de focus op de traditionele middelen ayahuasca en psilocybine.

Ayahuasca is een drank die oorspronkelijk door traditionele genezers in het Amazonegebied wordt gebruikt in magisch-religieuze en geneeskundige rituelen. Het bestaat uit een decoct van stukken van de liaan Banisteriopsis caapi (Spruce ex Griseb.) Morton samen met de bladeren van Psychotria viridis Ruiz & Pav. De laatste plant is rijk aan N,N-dimethyltryptamine (DMT). B. caapi bevat β-carbolinen, zoals harmine, harmaline en tetrahydroharmine die fungeren als MAO-remmer. DMT word namelijk na orale toediening door het lichaamseigen enzym monoamino-oxidase A (MAO-A) afgebroken. Door het MAO-remmende effect van de β-carbolinen kan DMT wel via de bloedsomloop het centrale zenuwstelsel bereiken. Psilocybine en zijn actieve metaboliet psilocine (4-hydroxy- DMT), zijn de primaire psychoactieve bestanddelen van verschillende soorten paddenstoelen die over de hele wereld voorkomen. Psilocybe mexicana Heim bijvoorbeeld, speelt een belangrijke rol in religieuze en geneeskundige tradities van de inheemse volken in Mexico.

Eerder onderzoek naar psilocybine, dat plaatsvond vanaf midden jaren vijftig tot midden jaren zeventig van de 20e eeuw, richtte zich op het therapeutische potentieel ervan voor de behandeling van neurose, obsessieve-compulsieve stoornis, drugsverslaving en angst bij terminale zieken. Vanaf eind jaren zestig is er minder onderzoek gedaan, door de opkomst van synthetische middelen en doordat psychedelica in toenemende mate geassocieerd werden met de ‘tegencultuur’. Na een onderbreking van bijna twintig jaar is het onderzoek naar hallucinogenen in de jaren negentig weer voortgezet. Het wordt nu echter bemoeilijkt door strengere wetgeving. Recenter onderzoek met gezonde vrijwilligers suggereert dat psilocybine en ayahuasca anxiolytische, antidepressieve en antiverslavende effecten hebben. Bovendien zouden ze een lage toxiciteit hebben en veilig zijn, indien ze toegepast worden in een gecontroleerde omgeving. Ze worden volgens Dos Santos et al. beschouwd als minder toxisch en minder schadelijk dan de meeste legale en illegale medicatie en drugs.

Dos Santos et al. deden literatuuronderzoek over de laatste vijfentwintig jaar (1990-2015) naar klinische onderzoeken, die de anxiolytische, antidepressieve en antiverslavende effecten van ayahuasca, psilocybine en LSD onderzochten. De selectiecriteria waren dat het onderzoek ofwel een open-label pilot-studie, dan wel enkelblind of dubbelblind placebogecontroleerd moest zijn, alsmede dat het gepubliceerd moest zijn in een peer reviewed tijdschrift. De proefpersonen moesten een diagnose hebben voor een angst-, depressieve of obsessieve stoornis. Van de 144 gevonden onderzoeken bleven er na screening op deze criteria nog zes onderzoeken over, waarvan er vier zijn gedaan met psilocybine, een met LSD en een met ayahuasca. Bij drie van de onderzoeken [2,3,4] is gedurende enkele weken een vorm van psychologische begeleiding van de proefpersonen toegepast. Het is mogelijk dat dit heeft bijgedragen aan de uitkomst van de onderzoeken, evenals het placebo-effect en een toegenomen beïnvloedbaarheid van de proefpersonen. De resultaten van deze geselecteerde onderzoeken vertonen allen een vermindering van de psychische klachten van de proefpersonen. Bovendien bleek een gunstig effect op tabak- en alcoholverslaving (zie tabel 1).

De gunstige werking van deze middelen bij behandelingsresistentie depressie en angst en depressie bij levensbedreigende ziekte lijkt te zijn gebaseerd op een agonistische werking van deze tryptamines op serotonerge (5-HT1A/2A/2C-)receptoren die betrokken zijn bij het verwerken van emoties, regulering van neurotrofe factoren, anti-inflammatoire werking, en modulatie van frontale en mediale hersenenstructuren. Hoewel de 5-HT1A/2C-receptoren de effecten van serotonerge hallucinogenen moduleren, lijkt het belangrijkste werkingsmechanisme de activering van de glutamaatreceptoren in de frontale cortex te zijn. De 5-HT2A- en de metabotrope glutamaat 2/3-receptoren laten een overlappende verdeling in de hersenschors zien en hun wisselwerking speelt een cruciale rol in de neuropsychofarmacologie van klassieke hallucinogenen.

Andere werkingsmechanismen, niet gerelateerd aan serotonerge receptoren, zoals regulering van de homeostase van de celenergie, mitochondriale functies en oxidatieve stress, blijken deze therapeutische effecten ook te be.nvloeden. Postmortem monsters van depressieve pati.nten tonen aan dat de cordiale expressie van de serotonerge receptoren is gewijzigd, wat suggereert dat deze receptoren betrokken zijn bij het verwerken van emoties.  Dierproeven en klinische studies tonen aan dat 1A-receptor-agonisten anxiolytische en antidepressieve eigenschappen hebben en dat 2A- en 2C-receptor-agonisten angstig en depressief gedrag bij dieren verminderen. De antiverslavende effecten zouden in verband kunnen staan met de activatie van het dopaminerge-systeem. Preklinische onderzoeken tonen aan dat ayahuasca mogelijk indirect de dopaminerge pathways stimuleert, waarschijnlijk door middel van 5-HT2A receptor-activatie of MAO-inhibitie. Door toediening van psilocybine nam de afgifte van dopamine bij proefpersonen toe. In vivo-onderzoek suggereert dat de antiverslavende eigenschappen van harmine en harmaline uit ayahuasca betrokken zijn bij de imidazoline-, glutamaat- en dopamine-pathways. Hersenscans van mensen suggereren dat de antidepressieve werking van psilocybine en ayahuasca in verband zou kunnen staan met veranderingen in hersenactiviteit. Deze veranderingen zijn onder andere zichtbaar in de amygdala en de cortex singularis anterior, die beide betrokken zijn bij emotionele verwerkingsprocessen en het zogenaamde default-netwerk, een groep hersengebieden die in verband zijn gebracht met introspectie. Psilocybine verminderde de reactiviteit van de amygdala, wat gerelateerd is aan een toename van positieve gevoelens. Ayahuasca en psilocybine verminderen de hersenactiviteit in delen van het default-netwerk, zoals de cortex singularis posterior. Regelmatig gebruik van ayahuasca wordt geassocieerd met het dunner worden van de cortex.

Dos Santos et al. stellen: ‘Ondanks het kleine aantal onderzoeken, de kleine steekproefomvang (6-15 vrijwilligers), de hoge mate van heterogeniteit tussen de onderzoeken en het ontbreken van placebo- en controlegroepen in drie van de geselecteerde bronnen, (open label, proof of concept-onderzoek), laten de weergegeven resultaten consequent zien dat ayahuasca, psilocybine en LSD anxiolytische, antidepressieve en antiverslavende eigenschappen hebben.’ Vervolgens concluderen zij dat de huidige beschikbare medicatie voor genoemde aandoeningen een beperkte werkzaamheid heeft en vaak vervelende bijwerkingen geeft, waardoor de behandeling niet altijd wordt voortgezet. Klassieke hallucinogenen zoals ayahuasca en psilocybine kunnen in gecontroleerde omstandigheden veilig worden toegepast. De onderzoeken in dit artikel suggereren dat therapeutisch gebruik van klassieke hallucinogenen bij sommige pati.nten, na een enkele dosis, snel werkende en langdurig merkbare positieve effecten hebben, met weinig bijwerkingen.

De belangstelling voor medicinaal gebruik van deze middelen neemt sterk toe; zo worden er nieuwe klinische onderzoeken gedaan naar bijvoorbeeld het gebruik van psilocybine bij de behandeling van alcoholisme, coca.neverslaving, nicotineverslaving en angst en depressie bij kanker.

Meer informatie: www.stichtingopen.nl, www.beckleyfoundation.org, www.maps.org.

AUTEURSGEGEVENS | Drs. Maaike van Kregten studeerde Latijns-Amerika studies aan de Universiteit van Utrecht en fytotherapie bij Herba Sanitas. Zij is columnist, docent, therapeut en lid van de redactie van dit tijdschrift. Reacties naar: m.vankregten@yahoo.com. Met dank aan Eric van Kregten voor advies.

REFERENTIES | [1] Dos Santos RG, Os.rio FL, Crippa JAS, Riba J, Zuardi AW, Hallak JEC. Antidepressive, anxiolytic, and antiaddictive effects of ayahuasca, psilocybin and lysergic.