KRUIDENGENEESMIDDELEN BIJ KINDEREN

Uit: Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2021 nr. 1

NADET SOMERS | Kruidengeneesmiddelen bij kinderen: kinderen nemen onder de gebruikers van kruidengeneesmiddelen een aparte plaats in. Opgroeien brengt fysieke, metabole en psychologische ontwikkelingen met zich mee die anders zijn dan bij volwassenen en die per leeftijdsfase kunnen verschillen. Door het beperkte klinische onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van kruidengebruik door kinderen zijn voorschrijvers veelal aangewezen op traditioneel gebruik. 

De Europese pediatrische verordening is erop gericht het onderzoek en gebruik van geneesmiddelen beter af te stemmen op de pediatrische populatie [1,2]. De achterliggende gedachte hierbij is dat geneesmiddelen die aan kinderen worden toegediend in het lichaam anders worden verdeeld en afgebroken dan bij volwassenen. Veel organen van het kind zijn namelijk nog niet volledig gerijpt. Zo hebben baby’s nog geen volledig functionerende lever en nieren. Ook zowel de bloed-hersenbarrière als de barrièrefunctie van huid en darmen zijn nog in ontwikkeling. Metabole processen en enzymsystemen zijn nog niet optimaal ontwikkeld. Dit betekent dat geneesmiddelendoseringen die bedoeld zijn voor een volwassene niet zomaar eenvoudig kunnen worden teruggebracht tot een geschikte dosis voor een veel kleiner lichaam van een kind [3]. Uitkomsten van klinisch onderzoek bij volwassenen hoeven dan ook niet voorspellend voor resultaten bij kinderen te zijn.

In de Europese pediatrische verordening wordt aanbevolen om bij klinische onderzoeken bij kinderen verschillende leeftijdsgroepen te onderscheiden. Daarnaast moet worden onderkend dat er specifieke farmaceutische problemen kunnen optreden. Zo zijn zuigelingen niet in staat om tabletten van conventionele grootte door te slikken en moeten bij pasgeborenen de hoeveelheden van geneesmiddelen die niet via het maag-darmstelsel worden toegediend, zoals bij injecties of een infuus, zeer klein worden gehouden. Het komt er dus op aan om doseringsvormen te ontwikkelen die aanvaardbaar zijn voor kinderen van verschillende leeftijden. Voor wat betreft kruidenpreparaten is bijvoorbeeld te denken aan vloeibare toediening en alcoholvrije preparaten, zoals een glycerinemaceraat.

KRUIDENGENEESMIDDELEN BIJ KINDEREN

Om inzicht te krijgen in de omvang van het gebruik van kruidengeneesmiddelen onder kinderen en adolescenten werd in Duitsland een onderzoek uitgevoerd onder kinderen tussen 0-17 jaar [4]. Kinderen vanaf de leeftijd van 14 jaar vulden zelf de vragenlijst in. Van de 17.450 deelnemers hadden er 1.055 een kruidengeneesmiddel gebruikt in de zeven dagen voorafgaand aan het invullen van de vragenlijst. Bijna de helft van deze kruidenpreparaten was voorgeschreven door een arts. De meeste kruidenpreparaten werden gebruikt bij hoesten (45,7%) en verkoudheid (22,7%). Voor wat betreft effectiviteit scoorden de kruidengeneesmiddelen bijna net zo goed als de conventionele medicijnen (89,2% versus 91,2%). Hierbij is het van belang te vermelden dat de effectiviteit van de middelen op basis van zelfevaluatie werd vastgesteld.

In een ander Duits onderzoek, onder 20.870 kinderen, bleek dat ongeveer 85% van hen een of meer kruidengeneesmiddelen per jaar kreeg toegediend [5]. In ruim twee derde van alle gevallen werden de kruiden gebruikt vanwege verkoudheid en koorts (67,7%). Daarna volgden spijsverteringsklachten (13,6%), huidaandoeningen (4,9%), slaapstoornissen en angst (3,5%). Bij een kwart van de gevallen was er sprake van comedicatie. 84% van de patiënten beoordeelden de therapie als zeer goed en zonder bijwerkingen.

KLINISCH ONDERZOEK NAAR KRUIDENGENEESMIDDELEN VOOR KINDEREN

Ondanks het veelvoorkomende gebruik van kruidengeneesmiddelen onder kinderen is er relatief weinig onderzoek gedaan naar veiligheid en effectiviteit. In een Oostenrijkse metastudie werd gezocht naar de beschikbaarheid van klinisch onderzoek van hoge kwaliteit [6]. De auteurs bekeken 133 onderzoeken, maar slechts een derde hiervan betrof gerandomiseerd dubbelblind onderzoek. 37% van de onderzochte studies kwam uit China, 19% uit Duitsland, 12% uit de USA, 12% uit Rusland, 4% uit het VK. Van de onderzochte studies ging het merendeel over de toepassing van klimop (Hedera helix) bij hoesten en verkoudheid. Uit de metastudie bleek dat de meest onderzochte leeftijdsgroep tussen 6-12 jaar oud was. Voor kinderen onder de twee jaar waren amper studies beschikbaar.

Ook uit het EMA-rapport over het gebruik van kruidengeneesmiddelen in de pediatrische populatie blijkt het grote gebrek aan klinisch onderzoek voor kinderen [7]. Voor bijna alle kruidenpreparaten geldt een ondergrens van twee of drie jaar, maar ook daarboven wordt een middel vaak niet aanbevolen wegens gebrek aan adequate data. Voor behandelaars die met kruiden werken betekent dit dat zij vooral zijn aangewezen op kruiden uit het traditionele gebruik. Een voorbeeld hiervan is kamillethee voor de behandeling van lichte spijsverteringsklachten zoals opgeblazen gevoel en krampen [8].

ENKELE VOORBEELDEN VAN KLINISCH ONDERZOEK ONDER KINDEREN

Een voorbeeld van een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep (RCT, randomised controlled trial) onder jonge kinderen is het toepassen van Calendula-crème bij luieruitslag [9]. Het extract van Calendula officinalis bleek effectief bij niet-gecompliceerde luieruitslag, vanwege de antiseptische en ontstekingsremmende eigenschappen. Een ander voorbeeld is een onderzoek naar de werking van de inhalatie van vluchtige olie van lavendel (Lavandula angustifolia) bij pijnervaringen ten gevolge van vaccinatie [10]. Het ging om kinderen van twee maanden of ouder, met een gemiddelde leeftijd van 38 weken. 43 van hen kregen lavendelolie te inhaleren. Om de ervaren pijn te meten werd een scoringsschaal ontwikkeld op basis van gezichtsuitdrukking, huilen, ademhalingspatronen, bewegingen van armen en benen en de staat van opwinding. De lavendelolie, 5 druppels van een 0,5% concentratie, werd toegediend op een katoenen bol die gedurende een minuut aan de kleding was bevestigd. Pijnreacties werden gemeten 15 seconden en 5 minuten na de vaccinatie. De onderzoekers concludeerden dat inademing van vluchtige componenten uit lavendelolie de pijn verminderde en de baby’s hielp te kalmeren na het krijgen van een vaccininjectie [10].

Bedplassen is een veelvoorkomende stoornis bij kinderen vanaf vijf jaar: naar schatting heeft wereldwijd een op de tien kinderen ouder dan zeven jaar er last van [11]. Een Chinees RCT onder 369 kinderen liet zien dat het traditionele Chinese kruidenmedicijn suoquan aanvulling op het conventionele medicijn desmopressine een verbetering te zien gaf voor wat betreft nachtelijk bedplassen [12]. Ten slotte kan een Fins RCT naar de effecten van cranberrysap bij urineweginfecties als voorbeeld dienen [13]. Van de 255 kinderen in dit onderzoek waren er 103 jonger dan drie jaar. De onderzoekers concludeerden dat regelmatig gebruik van cranberrysap niet significant bijdroeg aan een vermindering van het aantal kinderen dat opnieuw een urineweginfectie kreeg, maar wel dat het effectief was in het verminderen van het aantal terugvallen, waardoor het gebruik van antibiotica verminderd kon worden.

CONCLUSIE

Veel kinderen gebruiken kruidengeneesmiddelen, vooral bij verkoudheid en koorts. Toch zijn er niet veel RCT’s naar effectiviteit, doseringen en veiligheid beschikbaar. Een uitzondering vormen de onderzoeken naar het gebruik van klimopextracten. Vooral voor de leeftijdsgroep 0-2 jaar is er amper onderzoek gedaan. Behandelaars zijn daarom aangewezen op kruidenremedies uit het traditionele gebruik en op de spaarzame RCT’s die beschikbaar zijn.

AUTEURSGEGEVENS | Dr. B.M. (Nadet) Somers is antropoloog (UvA), gepromoveerd aan de WUR en herborist (EANG). Reacties naar: nadet.somers@gmail.com.

REFERENTIES | [1] European Medicines Agency /CHMP/QWP/805880/2012 Rev. Paediatric Committee (PDCO) Guideline on pharmaceutical development of medicines for paediatric use. [2] Regulation EC No 1901/2006 of the European Parliament and of the Council, amending regulation EEC No 1768/92, Directive 2001/20/EC, Directive 2001/83/EC and Regulation EC No 726/2004. [3] Berg, Chr. Kinderartzneimittel. Op de website van Pharmazeutische Zeitung www.pharmazeutische-zeitung.de/ausgabe-292007/apothekers-rat-gefragt; geraadpleegd: 12-11-2020. [4] Du Y. et al. Use of herbal medicinal products among children and adolescents in Germany. BMC Complement Altern Med. 2014;14:218. [5] Nieber K. et al. Pharmaco-epidemiological research on herbal medicinal products in the paediatric population: data from the PhytoVIS study. Eur J Pediatr. 2020;179:507-512. [6] Marquardt P. et al. Clinical trials with herbal medicinal products in children: a literature analysis. Wien Med Wochenschr. 2015;165(11-12):236-242. [7] EMA/HMPC/228356/2012. Overview of recommendations for the uses of herbal medicinal products in the paediatric population. [8] EMA/HMPC/55843/2011. European Union herbal monograph on L., flos. [9] Adib-Hajbaghery M. et al. Shampoo-clay heals diaper rash faster than Calendula officinalis. Nurs Midwifery Stud. 2014;3(2):e14180. [10] Vaziri F. et al. Lavender aromatherapy reduces pain in infants following vaccine injection. The effect of aromatherapy by lavender oil on infant vaccination pain: a double blind randomized controlled trial. J Caring Sci. 2019;8(1):17-21. [11] Lee YB. et al. Herbal medicine (Suoquan) for treating nocturnal enuresis. A protocol for a systematic review of randomized controlled trials. Medicine 2018;97:17(e0391). [12] Yanli Ma et al. Effect of traditional Chinese and Western medicine on nocturnal enuresis in children and indicators of treatment success: randomized controlled trial. Pediatr Int. 2017;59(11):1183-1188. [13] Salo J. et al. Cranberry juice for the prevention of recurrences of urinary tract infections in children: a randomized placebo-controlled trial. Clin Infect Dis. 2012;54(3):340–346.